فرصت و تهدید شبکه های اجتماعی؛ رسانه های بزرگ چه راهبردی دارند؟

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، پیوند بشر با جامعه و زمانه از دیرباز تاکنون در مسیر دگرگونی بوده است. این روند دگرگونی را می توان در رسانه های نوین ارتباطی نیز مشاهده کرد . در این میان شبکه های موسوم به رسانه های اجتماعی، سبب طرح نوینی در عرصه خبررسانی شده اند. بر این اساس استفاده از فضای مجازی همپا با زندگی واقعی به پیش می رود.
در همین ارتباط، «داود زارعیان» صاحبنظر و استاد ارتباطات در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا می گوید: هر چند شبکه های اجتماعی نمی توانند جای رسانه های اصلی را بگیرند اما خطری که این حوزه را تهدید می کند این است که برخی رسانه های بزرگ تا حدودی به دنبال رسانه های کوچک و رسانه های اجتماعی می روند.
زارعیان تصریح کرد: ما هنوز در زمینه استفاده از شبکه های اجتماعی استانداردی را تعریف نکرده ایم و مدل نوشتاری ما به صورت سلیقه ای است. از این رو نگارش در شبکه های اجتماعی به تجربه و تخصص فرد، نگرش های سیاسی – اجتماعی و باورهای فردی باز می گردد و مبتنی بر استاندارهای حرفه ای در این حوزه نیست.

متن گفت وگو با زارعیان به این شرح است :

** ایرنا: در سال های اخیر رسانه های جدید بخش زیادی از زندگی مردم را متاثر کرده اند که هر چه رو به جلو حرکت می کنیم این تاثیر گذاری بیشتر و انکار ناپذیرترمی شود از نظر شما با ورود رسانه های جدید چه تغییری در فضای ارتباطی و رسانه ای شکل گرفت؟
** زارعیان: رسانه های جدید چند تغییر اساسی را ایجاد کرده است. اگر ما بخواهیم رسانه های جدید را از پیامک شروع کنیم و برسیم به شبکه های اجتماعی که امروز در حد وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد موضوع سرعت مطرح است. در واقع سرعت انتقال اخبار و اطلاعات بی نهایت با گذشته تفاوت پیدا کرده است. اگر در گذشته خبری را می خواستیم به عنوان پرسرعت ترین رسانه منتشر کنیم زمانی حدود یک تا دو ساعت لازم داشت حتی تا هفت ساعت نیز می رسید. اما رسانه های نوین این فاصله را از بین برده اند و کمتر از چند دقیقه و حتی به صورت آنلاین خبرها منتشر می شود.
ویژگی دوم رسانه های نوین، ظرفیت است. به دلیل تغییراتی مانند دیجیتالی شدن امروز محدودیتی برای انتشار اخبار در رسانه های نوین وجود ندارد. به این ترتیب شما امکان انتشار اخبار در هزاران صفحه را دارید.
ویژگی سومی که کاملا متفاوت با دو ویژگی دیگر است، عمومی شدن خبرنگاری و رسانه داری است. به این معنا که امروز هر شهروند تبدیل به یک خبرنگار شده و می تواند رسانه داشته باشد. به این ترتیب افراد با گوشی همراه خود با صفحه تلگرام و اینستاگرام و دیگر شبکه های اجتماعی خبر را تولید و منتشر می کنند.
امروز ما شاهد حضور شهروندان جهانی در حوزه خبرنگاری یا خبرنگاران جهانی هستیم. همه این امکان را دارند که خودشان تولید کننده و منتشر کننده خبر باشند. به نظرم این ها ویژگی های جدیدی است که در رسانه های پیشین نبوده و امروز موجب تحولات در حوزه اطلاع رسانی و رسانه در عرصه داخلی و بین المللی شده است.

** ایرنا: برخی معتقدند در عصر کنونی و با پیشرفت فناوری های مدرن، شهروند (citizen) که در دنیای واقعی زندگی می کرد امروزه شبکه وند (netizen) یا به مثابه شهروندی است که وارد دنیای مجازی شده است؛ دیدگاه شما در این باره چیست؟
** زارعیان: فعالیت شهروند -خبرنگار را حوزه اجتماعی به ویژه در زمینه اخبار شهری، حوادث و اخبارمحلی شاهد هستیم. البته در حوزه سیاسی نیز چنین امری دیده می شود اما همراه با شایعه و عدم دقت است. امروز ما شاهد حجم زیاد انتشار خبر در جامعه هستیم که روزبه روز هم در حال افزایش است. هر چند باید یادمان باشد که شهروند – خبرنگار، خبرنگار حرفه ای نیست. از این رو اخباری که منتشر می کند می تواند همراه با شایعه، تحریف، برش و «پاره حقیقت گویی» باشد که طبیعتا این ها به فضای رسانه ای کشور آسیب هایی را وارد می کند.

** ایرنا: آیا رسانه ها و شبکه های اجتماعی توانسته اند جای رسانه های اصلی (Main Stream) را بگیرند یا این که دنبال رو رسانه های اصلی هستند؟
** زارعیان: آنچه مسلم است شبکه های اجتماعی نمی توانند جای رسانه های اصلی را بگیرند اما خطری که این حوزه را تهدید می کند این است که برخی رسانه های بزرگ تا حدودی به دنبال رسانه های کوچک و شبکه های اجتماعی می روند. در گذشته دیگران اخبار را از رسانه های بزرگ و اصلی دریافت کرده و منتشر می کردند اما در زمان حاضر متاسفانه بعضا رسانه های بزرگ به دنبال اخبار و برخی شایعه های رسانه های کوچک حرکت می کنند.به نظر می رسد رسانه های بزرگ برای این که از نقش خود عقب نمانند و بتوانند وظیفه اصلی را به درستی انجام دهند بایستی تجدیدنظری در شیوه خبرگیری خود داشته باشند.

** ایرنا: به نظر می رسد زبان خبرنویسی در شبکه های اجتماعی تغییر کرده است. بر این اساس آن مدلی که در خبرنویسی رسانه های اصلی و خبرگزاری ها بود در شبکه های اجتماعی تفاوت پیدا کرده و رویکرد نوینی ایجاد شده است. ارزیابی تان در این زمینه چیست؟
** زارعیان: ما هنوز در زمینه استفاده از شبکه های اجتماعی استانداردی را تعریف نکرده ایم و بیشتر مدل نوشتاری به صورت سلیقه ای است. از این رو این کار به تجربه و تخصص فرد، نگرشهای سیاسی – اجتماعی و باورهای فردی باز می گردد و مبتنی بر استاندارهای حرفه ای در این حوزه نیست.
به نظرم تغییر در زمینه انتشار خبر در فضای مجازی نیازمند یک مدیریت در آینده است. بر این اساس در چند سال آینده این مساله جزو دروس دانشگاهی قرار خواهد گرفت. این که در فضای اجتماعی چگونه بنویسیم که همزمان با جذب مخاطب، حداقل عناصر اصلی خبر را نیز داشته باشد. زیرا در شبکه های اجتماعی همه مانند هم می نویسند.
مدلی که الان بر رسانه های اجتماعی حاکم است، فردی و شخصی است. البته قدرت و حجم کپی در شبکه های اجتماعی بالا است و معمولا یکی دو تا شبکه ممکن است که تولید کننده باشد و بسیاری از شبکه های دیگر مصرف کننده هستند.

** ایرنا: یکی از مباحثی که در زمینه فضاهای نوین ارتباطی مطرح می شود، جهان دوگانه واقعیت و مجاز است. از این رو استفاده بیش از حد از شبکه های اجتماعی موجب اولویت یافتن فضای مجازی بر جهان واقعی می شود که این مساله نیز به تقویت فردیت می انجامد. ارزیابی جنابعالی در این زمینه چیست؟
** زارعیان: این بستگی به سوادرسانه ای و اطلاعاتی جامعه دارد. در جامه ای که سواد اطلاعاتی و رسانه ای بالا باشد چنین اتفاقی نمی افتد. اما در جوامعی که سواد رسانه ای پایین است طبیعتا چنین مسائلی ایجاد می شود. مطالعات در حوزه شبکه های اجتماعی نشان می دهد که ما دارای سواد رسانه ای در سطح متوسط هستیم. به هر حال شبکه های اجتماعی بی تاثیر نیستند اما نمی توانیم بگوییم که تاثیر خیلی زیادی هم دارد.

** ایرنا: دیدگاه ها نسبت به شبکه های اجتماعی در چند رویکرد خلاصه می شود؛ گروهی نگاه مثبت و گروهی نگاه منفی دارند و عده ای هم دارای نگاه خنثی یا بینابینی نسبت به آن هستند؛ دیدگاه شما در این باره چیست؟
** زارعیان: جوامع در معرض ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفته اند و از این رو گریزی از استفاده آن، ندارند. منتهی این فضا باید مدیریت شود و ما در مدیریت فضای مجازی موفق نبودیم. هیچ راهی غیر از مدیریت فضای مجازی برای موفقیت در این زمینه وجود ندارد. بر این اساس امکان بستن، فیلترینگ و محدود کردن وجود ندارد اما امکان مدیریت کردن در این حوزه فراهم است.
بنابر این بایستی سرمایه گذاری هایی در این حوزه کنیم. هرچند در حوزه زیرساخت ها سرمایه گذاری های زیادی توسط اپراتورها شده است اما دولت ها به جای سرمایه گذاری در زیرساخت ها و روی آوردن به تصدی گری، خوب است که به سمت مدیریت فضای مجازی، تولید محتوا و حمایت از کسب و کارهایی که این نرم افزارهای پیام رسان داخلی تولید می کند، بروند.

** ایرنا: جنابعالی چه راهکارهایی برای توسعه فناوری های جدید ارتباطی پیشنهاد می کنید؟
** زارعیان: به نظرم دنیا برای ما مدل خاصی را پیش بینی کرده است. مدل جهانی به این ترتیب است که کار تصدی گری، توسعه شبکه های مخابرات و زیرساخت ها را به بخش خصوصی واگذار کرده اما از آن طرف آمده و در بخش هایی مادر همچون تولید محتوا سرمایه گذاری کرده است. همچنین از شرکت هایی که در عرصه فناوری ها و نرم افزارهای نوین ارتباطی داخلی توانایی دارند حمایت کرده است.
بر این اساس دولت باید تلاش کند تا یک مجموعه یکپارچه و همگرایی را در بخش های فرهنگی همچون فیلم، موسیقی، تولیدات مکتوب، انیمیشن و تصویرپردازی ایجاد کند. اگر این اتفاق رخ دهد بسیاری از مشکلات در این زمینه حل خواهد شد.

*** ایرنا: نقش شبکه های اجتماعی را در توسعه چگونه ارزیابی می کنید؟
** زارعیان: به طور کلی رسانه از هر جنسی که باشد در توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع نقش دارد. شبکه های اجتماعی هم می توانند این نقش را به ویژه در حوزه فرهنگی و اطلاع رسانی ایفا کنند، البته به شرط آن که مدیریت شود.

** نقاط قوت و ضعف استفاده از شبکه های اجتماعی را در چه می دانید؟
** زارعیان: نقاط قوت شبکه های اجتماعی در همگانی بودن، فوریت و راحتی استفاده از آن است. نقاط ضعف آن نیز در تحریف اخبار، شایعه پراکنی و ضعف سواد رسانه ای جامعه است. البته در کنار آن باید برخی تهدیدات فرهنگی را در زمینه استفاده نادرست از این شبکه ها مدنظر قرار داد.

پژوهشم**458**1601**خبرنگار: محمد ستاری**انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراهشوید.