تشکیل انجمن مترجمان تخصصی ضروری ‌است/ تالیف درجه اول با این فرآیندها تولید نخواهد شد

به گزارش روابط عمومی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها – در ابتدای این نشست مهدی منتظر قائم مترجم کتاب «مخاطب‌شناسی» با اشاره به اینکه ما باید ادبیات هر علم و رشته‌ای را از بزرگان آن رشته یاد بگیریم گفت: ما تا زمانی که روش کار و نوع نگاه و تقسیم‌بندی منابع و امکاناتمان را تغییر ندهیم، فهم درستی از علم و دانش روز نخواهیم داشت. سعی من در ترجمه این اثر بر این بوده که به سراغ یکی از بزرگان ارتباطات بروم و اثر او را ترجمه کنم. در این کتاب 70 تا 80 معادل برای اولین بار وارد ادبیات ارتباطات ایران شد.

او برای تبیین معرفتی فضای حاکم بر ترجمه این اثر در 25 سال پیش، گفت: متاسفانه ما در جامعه‌مان، ستیزی بنیان با امر جدید داریم. خصوصا اگر این امر جدید، منشأیی غربی داشته باشد، در این صورت پیش از طرح، علیه آن موضع‌گیری صورت می‌پذیرد. سرنوشتی که بر این کتاب گذشت، در چنین فضایی رقم خورد. کتاب با سیستم و ساختاری مواجه شد که چندان همراه نبود و زمینه‌سازی نمی‌کرد و در هر مرحله‌ای نیز ناهماهنگی‌هایی در آن مشاهده می‌شد. همین مسئله سبب شد تا کتاب با سه سال تأخیر چاپ شود. پس از آن نیز یکسال تا توزیعش زمان طول کشید. این مسائل طی سال‌های گذشته در مورد ویرایش کتاب هم رخ داد و تا مدیریت جدید دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها به تعویق افتاد.

وی ادامه داد: در زمان چاپ نخستین این کتاب با افرادی مواجه بودیم که باوری به لفظ مخاطب نداشتند و آن را مساوی لیبرالیسم تلقی می‌کردند. با این تفکر که ما در یک مدل هنجاری مبنی بر مدیریت کلان سازمان‌های رسانه‌ای، ملکلف به رسالتی هستیم که مخاطب در آن معنا ندارد. بنابراین این کتاب در شرایطی منتشر شد که این اندیشه مسلط بود.

تلاش پر شتاب برای نشر کتاب‌های علمی ضروری‌ است

در ادامه افسانه مظفری، مدیر گروه ارتباطات دانشکده علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، ضمن اشاره به تبحر مترجم این اثر گفت: معمولاً در مطالعه ترجمه‌ها با مشکلات مختلفی مواجه‌ایم. نخست آنکه متون ساده و روان نیستند و مطالعه آنها گویی مستلزم استفاده از مترجمی دیگر است.

او افزود: در شرایطی قرارداریم که باید بیشتر به تولید علم و دانش بپردازیم و زمانی که این اهتمام وجود نداشته باشد، قاعدتاً مجبوریم به منابع دست اول یا دوم خارجی رجوع کنیم تا بتوانیم مفاهیم جدید را به دست آوریم.

مظفری در تأیید اظهارات منتظر قائم مبنی بر روحیه ستیزگرای جامعه نسبت به امر جدید گفت: شاید این ستیز به خاطر آن است که ما می‌کوشیم مبانی فرهنگ و ایدئولوژی‌مان خدشه‌دار نشود، در حالی که برای توسعه علمی در کشور، کتابهای علمی به نظر من باید از این قاعده مسثتنی شوند و نباید در مباحث سیاسی و ایدئولوژیکی گنجانده شوند. بر همین اساس معتقدم تلاش پر شتاب برای نشر کتاب‌های علمی ضروری‌ست. از سوی دیگر نشر کتاب‌های پرمحتوا می‌تواند در برآوردن نیازهای آموزشی ما اثرگذار باشد و زمینه‌هایی را برای بالندگی و توسعه فراهم کند.

او ادامه داد: همیشه برای بررسی یک کتاب، چند نکته را مد نظر قرار می‌دهم، اول آنکه آیا ایده اصلی نویسنده در محتوا لحاظ شده و جزئیات کافی برای مخاطب در آن حضور دارد یا خیر؟ برای همین همیشه هدف چاپ کتاب، محتوای آن، نحوه نگارش، عنوان و مقدمه کار و اینکه منظور نویسنده را منتقل کرده است، دارای اهمیت است. کتاب مخاطب‌شناسی تمام این انتظارات را برآورده کرده است. علاوه بر این مترجم توانسته واژگان کلیدی تازه‌ای را در ادبیات رسانه‌ای ما وارد کند.

چرا جایزه‌ای مثل «گرنت تألیف» به نویسندگان و مترجمان تعلق نمی‌گیرد ؟

در ادامه نشست منتظرقائم به ایده‌هایش در ابتدای جلسه بازگشت و ادامه داد: در معنای کلی با پدیده‌ علم روبه‌روییم که جایی در مرزهای دانش در حال حرکت است و آغازگرها و نظریه‌پردازان نخستین در آنجا حضور دارند و بعد شاهد فرآیند انتقال دانش از این مرزها به درون مرزهای سیاستی و جغرافیایی و مدیریتی هستیم. ما هم این فرآیندها را در حوزه علمی ساخته‌ایم ولی بهتر است از این مرزها فراتر برویم و از پیشگامان میراثی را اخذ کرده و ساری و جاری کنیم. به‌عنوان مثلاً اگر بودجه‌ای برای ترجمه داریم، با وسواس بیشتری کتاب انتخاب کنیم و همین امر جاری و ساری علمی را عمیق‌تر و شایسته‌سالاری را در آن حکمفرما کنیم.

منتظر قائم همچنین به عدم استانداردسازی کلیدواژه‌ها در ترجمه متون اشاره کرد و گفت: تشکیل انجمن مترجمان تخصصی ضروری است؛ چرا نباید چنین انجمنی داشته باشیم؟ فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با مترجمین و برعکس ارتباط دوسویه‌ای ندارد. اینگونه است که در همین فضای ارتباطی،‌ چندین مترجم داریم که هر یک سبک خود را پی می‌گیرند. همین باعث می‌شود که در کلاس درس به‌ندرت به دانشجویان منبع فارسی معرفی کنم، چون خودم نیز برای توضیح مطالب باید به آن الصاق شوم و این ناشی از ضعف ما در استانداردسازی واژگان است. در زمینه قراردادهای حق‌التالیفی هم وضعیت چنین است. در این کشور هزینه‌ای که برای خیلی از عرصه‌های فرهنگی می‌شود، بسیار است اما  چرا هنوز جایزه‌ای مثل «گرنت تألیف» به نویسندگان و مترجمان تعلق نمی‌گیرد که امکان تألیفات بیشتر را از طرف آنها فراهم کند.

او همچنین به انتقاد از فضای تالیفی حاکم بر عرصه رسانه پرداخت و گفت: سوال من از مسئولان فرهنگی این است که آیا تألیف به‌اندازه یک پروژه درجه چندم در ذهنیت مدیران کشور ارزش ندارد؟ و چرا بودجه‌ها صرف پروژه‌های تکراری و بی‌ثمر می‌شود؟ تالیف درجه اول با این مکانیزم‌ها تولید نخواهد شد.

در ادامه این نشست نیز مظفری در بخش دوم سخنرانی خود در محتوای کتاب دقیق‌تر شد و فهرست‌وار به معرفی بخش‌های مختلف آن شد.

لازم به ذکر است که ویراست دوم کتاب «مخاطب‌شناسی» در سال جاری و ضمن چاپ پنجم آن از سوی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها منتشر شده و با قیمت 140 هزار تومان در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان مطالعات مخاطب‌شناسی قرار گرفته‌ است.